27 Μαΐ 2009

TOΥΡΚΙΑ: οι εξελίξεις στη γειτονική χώρα.

Ο ΔΡΑΓΟΥΜΑΝΟΣ δίνει με τα κείμενα που ακολουθούν μια εικόνα των εσωτερικών, κυρίως, εξελίξεων στην Τουρκία. Οι συντάκτες τους είναι έμπειροι παρατηρητές των γεγονότων στη γείτονα και γι αυτό οι αναλύσεις τους παρουσιάζουν ενδιαφέρον.

1. Ο Διχασμός, το Κουρδικό και Ευρώπη

Ένα σύνολο κρίσιμων θεμάτων -κρίσιμων, τουλάχιστον ως προς τον εκδημοκρατισμό- απασχολούν τη γείτονα, των οποίων οι αναφορές πάνε πίσω ως την ίδρυση της νέας Τουρκίας, πράγμα που δυσκολεύει την παρακολούθηση αλλά και τη αποκωδικοποίηση τους. Ουδείς ασχολείται ιδιαίτερα με την πορεία της εκδίκασης της Ergenekon αλλά φυσικά κάθε νέο κύμα συλλήψεων γίνεται πρωτοσέλιδο. Σαν η ίδια η υπόθεση, η ουσία της, αυτή καθαυτή, να έχει γίνει σκιώδης αλλά επικοινωνιακά όλοι να περιμένουν ποιοι άλλοι θα συλληφθούν την επόμενη ημέρα. Δημιουργείται η αίσθηση ότι αυτή η ιστορία δεν έχει πυθμένα ή οροφή, αν θέλετε, και θα κινείται αέναα μεταξύ αποκαλύψεων, πολεμικής και συλλήψεων.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ίδιο ισχύει για όλα τα θέματα ή μέτωπα που αντιμετωπίζει η γείτονα. Το Κουρδικό αναδεύει πολύ προσεχτικά. Τουλάχιστον έχει πλέον αναγνωριστεί «με το όνομά του» ότι υπάρχει. Πέραν των δηλώσεων από την πολιτική και πολιτειακή ηγεσία αλλά και την στρατιωτική, συνεχίζονται τα προβλήματα με το DTP και τους βουλευτές όπως επίσης και τους δημάρχους της περιοχής, πόσο μάλλον και με την εκκρεμή απόφαση του δικαστηρίου για την απαγόρευση της λειτουργίας του. Από την άλλη μεριά, η μεγάλη προσμονή για την Πλατφόρμα Ειρήνευσης του Καυκάσου και το άνοιγμα των συνόρων με την Αρμενία σκόνταψε στις τακτικές και «εύστοχες» κινήσεις του Αζερμπαϊτζανού ηγέτη Αλίγιεφ και τα «ενεργειακά», κάτι που έκανε τον Ερντογάν να δηλώσει εσπευσμένα ότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ και η λύση του είναι η μόνη αναγκαία και ικανή συνθήκη για περαιτέρω ξεπέρασμα των εμποδίων, κάτι που ουσιαστικά πάγωσε και τις εξελίξεις ή τέλος πάντων τις πήγε αρκετούς μήνες πίσω στο πολιτικό ιστορικό γίγνεσθαι της περιοχής.

Πάμε τώρα στα της ΕΕ. Δηλωτικές των προθέσεων, για άλλη μία φορά, οι αναφορές της Μέρκελ και του Σαρκοζύ. Αιχμηρός στα όρια του επιθετικού για άλλη μία φορά ο Ερντογάν, ως αναμένετο, πιο ήπιος αλλά σαφής ο Γκιουλ, και ο νέος Υπ. Εξ. πιστός στην τακτική του, να αντιδρά περίπου σαν η διαδικασία να εξελίσσεται ομαλά. Και επειδή τα προβλήματα είναι γνωστά και συνεχώς υπάρχουν αναφορές στον αγγλόγλωσσο και όχι μόνο Τύπο ενδεικτικό είναι το άρθρο γνώμης της Nicole Pope στην ΤΖ με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Κακοφωνία». Συχνά, λέει η Pope, εκφράζουμε τη δυσαρέσκεια μας και παραπονιόμαστε για τα αντιφατικά και μπερδεμένα μηνύματα που στέλνει η Ένωση αναφορικά με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Αν το σκεφτούμε όμως καλύτερα, συνεχίζει, η ΕΕ έχει τουλάχιστον μία δικαιολογία ότι απαρτίζεται από 27 κράτη. Η κακοφωνία που παράγεται όμως από την Τουρκία συχνά πνίγει κάθε λογική φωνή, δημιουργώντας εμπόδια ακόμα και στο να αναδειχθούν πιθανά σημεία προόδου.

Η Τουρκία, συνεχίζει η αρθρογράφος, βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, με αγκυλώσεις δεκαετιών και taboo να καταρρέουν, και λύσεις να είναι πλέον πολύ κοντά (ή τέλος πάντων να φαίνονται ότι είναι) σε θέματα όπως το Κουρδικό και το Αρμενικό που απορρόφησαν και απομύζησαν την ενέργειά του κράτους για χρόνια, εμποδίζοντας την οικονομική πολιτική και κοινωνική εξέλιξη. Την ίδια στιγμή, όμως λέει η Pope, η ίδια αυτή πολυπόθητη πρόοδος σε τέτοια θέματα απειλεί την καθεστηκυία κατάσταση φέρνοντας στο προσκήνιο το μέγα ερώτημα περί της υφής και του χαρακτήρα του Τουρκικού κράτους. Θα πρέπει, άραγε, να είναι η Τουρκία μία χώρα δημοκρατική και πλουραλιστική που θα δίνει τη δυνατότητα στους υπηκόους της να εκφράζουν ελεύθερα και δημοκρατικά τις απόψεις τους και να ασκούν τις θρησκευτικές τους ελευθερίες ή μία ανελεύθερη χώρα που σκοπό έχει να προστατεύσει πάνω από όλα και πρώτα από όλα το κράτος περιορίζοντας τα ατομικά δικαιώματα (Εδώ θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι όντως υπήρξαν αναφορές ότι αυτή η απίθανη και πρωτοφανής προσφυγή εναντίον της κεφαλής του πολιτεύματος του Αμπντουλαχ Γκιουλ, εξελήφθη, από αρκετά μέσα ως αντίδραση στις δηλώσεις του περί μέτρων για επίλυση του Κουρδικού Προβλήματος).

Σε αυτό το σημείο η Nicole Pope εισέρχεται σε ένα θέμα που έχει απασχολήσει και θα απασχολήσει, πιστεύουμε, έτι περαιτέρω τον Τύπο αν και η αντιμετώπιση της είναι πιο κριτική και εκφράζεται με επιφυλάξεις. Μιλάμε βέβαια για τις δηλώσεις Ερντογάν για τις μειονότητες. Η Pope δίνει μία άλλη διάσταση, πάντα σε σχέση με τις αντιφάσεις και την... κακοφωνία, που είναι ενδιαφέρουσα όχι τόσο για τα καθ’ ημάς άμεσα, όσο για τα εσωτερικά δρώμενα και για τις αέναες αντιφάσεις της πολιτικής ζωής στη γείτονα όπως αρχίζει να μορφοποιείται. Φυσικά, λέει η Pope, πρέπει να δοθούν τα εύσημα στον Ερντογάν για την επίσημη και δημόσια παραδοχή των «λαθών» στα οποία υπέπεσε η χώρα κατά το παρελθόν αλλά και για την πρόθεσή του να αντιμετωπίσει πρόσωπο με πρόσωπο το θέμα της εθνικής ταυτότητας. Αλλά όμως, διερωτάται η αρθρογράφος, μήπως δεν ήταν ο ίδιος ο Ερντογάν που πριν από λίγο καιρό είχε υιοθετήσει τη άποψη... «ή αγαπάτε τη χώρα ή να φύγετε από αυτήν»;

Ξέχωρα όμως από την «κριτική», τουλάχιστον, ματιά της Pope και, θα προσθέταμε, και της αξιοπρόσεκτης προσπάθειας ακύρωσης πολλών εκ των προθέσεων του Ερντογάν, εξακολουθούν Τούρκοι αναλυτές και δημοσιογράφοι να ασχολούνται με τις δηλώσεις του για το μειονοτικό στην πλειονότητα τους θετικά. Ευκαιρία αυτοκριτικής και αυτογνωσίας για τον Kanlı στην DN αλλά και δηλώσεις της Τζανάν Αριτμάν του CHP αλλά και του Οιμέν που επιτίθενται στον Ερντογάν, «δικολαβίστικα» δηλώνοντας ότι «δεν γνωρίζουν κάποιον που να έχει εκδιωχθεί λόγω της εθνικής του καταγωγής» αλλά κα να εκφράζουν ενόχληση για τη ορολογία του Ερντογάν.

2. Το Κουρδικό ξανά στο προσκήνιο

Από ιδρύσεως της Δημοκρατίας μέχρι σήμερα, το Κουρδικό εξακολουθεί να παραμένει ένα ζήτημα που εμποδίζει την κοινωνική ειρήνη και την ομαλοποίηση των σχέσεων κράτους-κοινωνίας στην Τουρκία. Από τη δεκαετία του ’20 ως τα μέσα της δεκαετίας του ’80, η Τουρκία αρνήθηκε την ύπαρξη του ζητήματος (δεν υπήρχαν Κούρδοι, έλεγαν χείλη επίσημα και εξηγούσαν : πρόκειται για Τούρκους των ορέων, που επειδή στα μέρη που ζουν ο χειμώνας είναι βαρύς και περπατώντας μες στα χιόνια οι μπότες τους βγάζουν ήχους κιαρτ-κιουρτ, αποκαλούνται Κιουρτ (!), κλπ –πολύ περισσότερο, βεβαίως, δεν υπήρχε Κουρδικό). Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 ως τα μέσα της δεκαετίας του 2000, και όσο το Κουρδικό αποκτούσε ‘εθνοτικό’ χαρακτήρα, καταβλήθηκε προσπάθεια να δοθεί ‘λύση’ με την καταστολή και τα όπλα. Τους τελευταίους μήνες, όλοι στην Τουρκία –από τον Επιτελάρχη μέχρι τον Πρόεδρο και τον Πρωθυπουργό- συμφωνούν ότι η καταστολή δεν απέφερε την αναμενόμενη λύση. Αντιθέτως, την 25ετία που παρήλθε, το ζήτημα ξέφυγε από τον έλεγχο, ενώ οι κατά καιρούς ‘αντιδραστικές τακτικές’ που αναπτύχθηκαν από τις κυβερνήσεις δημιούργησαν το δικό τους ευρύ παρακράτος (από την τουρκική Χεζμπολλάχ ως το τέρας με τα άπειρα πλοκάμια-σπείρες που λέγεται Εργκενέκον). Αυτό είναι ένα αδρό πλαίσιο του ζητήματος, στο οποίο δεν συγκαταλέγονται άλλες παράμετροι, όπως, η ‘εσωτερική’ και ‘εξωτερική’ διάσταση του ζητήματος για την Τουρκία, καθώς και η σημαντικότατη που αφορά γενικότερα την περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Εδώ και δύο εβδομάδες, το Κουρδικό αποτελεί το φόντο της πολιτικής σκηνής στην Άγκυρα. Το έναυσμα της συζήτησης το έδωσε ο Τούρκος Πρόεδρος Αμπντουλλάχ Γκιούλ με δύο σιβυλλικές δηλώσεις: «θα συμβούν καλά πράγματα (στο Κουρδικό)», είπε πηγαίνοντας στη Βαγδάτη (29.3.2009) και «θα παρουσιαστούν νέες ευκαιρίες (στο Κουρδικό)», δήλωσε, επιστρέφοντας από το Ιράν (9.5.2009). Η συζήτηση, πυροδοτήθηκε, ενδιαμέσως με την συνέντευξη Τύπου του επιτελάρχη Ιλκέρ Μπάσμπουγ (29.4.2009) ο οποίος μίλησε πρώτη φορά «για την κουρδική πραγματικότητα» και έφτασε σε αποκορύφωμα με τη σφαγή στο κουρδικό χωριό Ζαγκίρντ (Μπιλγκέ, το τουρκικό του όνομα) του Μάρντιν, όπου Κούρδοι πολιτοφύλακες (κορουτζού) σκότωσαν 44 κατοίκους σε γάμο συγχωριανού τους. Το ερώτημα που πλανάται στους ορίζοντες της γείτονος είναι: έχει το τουρκικό κράτος τη βούληση να λύσει το Κουρδικό; Οι σχετικές αναλύσεις άπτονται του θέματος από τις μύριες πλευρές που περικλείει ένα τόσο σημαντικό ζήτημα (κοινωνιολογική, οικονομική, πολιτιστική, εθνικής κυριαρχίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικαίου, δικαιοσύνης, συνταγματικό κλπ), αλλά, χωρίς εξαίρεση, μόνο υπαινικτικά τίθεται από όλους το καυτό δεδομένο ότι ‘η Τουρκία δεν μπορεί να γίνει ο ‘ενεργειακός κόμβος’ που διακαώς επιθυμεί με ένα Κουρδικό στην πλάτη της’. Ο Πρόεδρος της τουρκικής δεξαμενής σκέψης USAK (Uluslar arası Stratejik Araştırmalar Kurumu – Οργανισμός Διεθνών Σταρτηγικών Ερευνών), Σεντάτ Λατσίνερ, υπογραμμίζει, σε συνέντευξή του στην ‘Ταράφ’ (18/5), ότι «μια χώρα που έχει αγωγούς ενέργειας δεν μπορεί να διαμελιστεί, την κουρδική περιοχή θα την ενοποιήσουν οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου που θα περνούν μέσα από την Τουρκία» -μια κατάσταση ‘πρωθύστερου’ θα ήταν προφανώς η επιθυμητή.

Σ’ αυτό το πολιτικό φόντο λοιπόν, προ δεκαημέρου, έκαναν τα συνέδρια τους δύο κόμματα, το Κόμμα Δημοκρατικής Αριστεράς (DSP) και το Δημοκρατικό Κόμμα (DP). Στο πρώτο, εξελέγη μεταξύ επτά υποψηφίων και στον τρίτο γύρο (με 431 από τους 837 ψήφους), ο Μασούμ Τούρκερ παρά τις προς το αντίθετο υποδείξεις της επίτιμης προέδρου του κόμματος Ραχσάν Έτζεβιτ. Ο 57χρονος Τούρκερ είναι οικονομολόγος-δημοσιογράφος, έχει χρηματίσει βουλευτής (1996-1999) με το DSP και αυτή τη στιγμή είναι Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Λογιστών Τουρκίας. Πιο ενδιαφέρουσα η κατάσταση στο ΔΚ, όπου στο (έκτακτο) συνέδριο εξελέγη μεταξύ τριών υποψηφίων και στον τρίτο γύρο (με 559 από τις 570 ψήφους), ο 76χρονος παλαίμαχος πολιτικός της τουρκικής δεξιάς Χιουσαμετίν Τζίντορουκ, ο οποίος έχει χρηματίσει Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης (1991-1993) επί κυβέρνησης Ντεμιρέλ και είναι περισσότερο γνωστός ως δικηγόρος του Αντνάν Μεντερές στο έκτακτο στρατοδικείο (1961), το οποίο τον καταδίκασε σε θάνατο. ‘Ενδιαφέρουσα’ είναι η κατάσταση, γιατί ο Τζίντορουκ, που τώρα αυτοαποκαλείται κεντροδεξιός, μπαίνει ξανά στην πολιτική ‘για να καλύψει το κενό που υπάρχει στον πολιτικό χώρο της Τουρκίας και να αναστήσει την τουρκική κεντροδεξιά’. Θα δούμε κατά πόσο αυτό ‘το απομεινάρι’ (όπως τον αποκαλεί ο Ταρχάν Ερντέμ στη ‘Ραντικάλ 18/5) θα καταφέρει να δημιουργήσει οποιαδήποτε κινητικότητα στην πολιτική σκηνή. Κατά τον Ερντέμ, ‘όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία –μηδέ του CHP και του ΜΗΡ εξαιρουμένων- ζηλεύουν τα ποσοστά που παίρνει το ΑΚΡ, χωρίς όμως να κάνουν τον κόπο να αναλύσουν ποιοι και γιατί ψηφίζουν το ΑΚΡ, ποιο το νόημα των τελευταίων εκλογών και γιατί υπάρχει στην πολιτική ζωή το κενό που τόσο πολύ επιθυμούν να καλύψουν’. Αναρωτιέται ο Ερντέμ, ‘ως πού θα παει η κατάσταση με σύσσωμη την αντιπολίτευση να αυτοκαθορίζεται πολιτικά με την αντίθεσή της στην υπόθεση Εργκενέκον, στην θρησκευτική οπισθοδρόμηση, στην ΕΕ και στις μεταρρυθμίσεις και να νομίζει ότι θα πείσει τον κόσμο να την ψηφίσει’.

Πράγμα που μας φέρνει στο Συλλαλητήριο Δημοκρατίας, που πραγματοποιήθηκε την προπερασμένη Κυριακή στην Άγκυρα –για το οποίο δεν υπήρξε συμφωνία σχετικά με τι όγκο είχε: ‘δεκάδες χιλιάδες’ γράφουν οι εφημερίδες, κι από τις φωτογραφίες θα μπορούσε ίσως να υποθέσει κανείς ότι θα πρέπει να ήταν γύρω στις 30.000. Επτά τέτοια συλλαλητήρια είχαν οργανωθεί σε διάφορες πόλεις της Τουρκίας πριν από 1,5 χρόνο, από τον δημοσιογράφο Τουντζάι Οζκάν, που είναι τώρα προφυλακισμένος για την υπόθεση Εργκενέκον. Το συγκεκριμένο συλλαλητήριο ήταν μια ‘διαμαρτυρία ενάντια στη δίκη της Οργάνωσης Εργκενέκον’ και συμμετείχαν σ’ αυτό κάπου 120 ΜΚΟ και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP). Δεν συμμετείχαν, με σχετική ανακοίνωσή τους, δύο οργανώσεις: ο Σύλλογος Στήριξης του Σύγχρονου Τρόπου Ζωής (ÇYDD –που λειτουργεί εδώ και 15 χρόνια και έχει κύριο σκοπό να κινητοποιεί τις οικογένειες να στέλνουν τα κορίτσια σχολείο) και ο Σύλλογος Απόστρατων Αξιωματικών. Η νοοτροπία που οδηγεί στη διαμαρτυρία της καθεστηκυίας ιδεολογικής γραμμής εναντίον της Εργκενέκον, είναι ο φόβος ότι η δίκη αυτή βρίσκεται στον αντίποδα της ‘δίκης Μεντερές’ (όπου ο στρατός είχε δικάσει και καταδικάσει τη δεξιά) και θα αναχθεί σε (ισλαμική) αντεπανάσταση εναντίον του κοσμικού κράτους και των μεταρρυθμίσεων του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Σε επίπεδο δηλώσεων καλών προθέσεων παραμένει η συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στο Σότσι στις 18/5. Οι σχετικές ειδήσεις στις τουρκικές εφημερίδες χαρακτηρίζονται από την απουσία οριστικών ρημάτων και τη συχνή χρήση επιρρημάτων (ίσως, μάλλον, κλπ) και ο πιο προσδιοριστικός τίτλος ήταν ίσως αυτός της ‘Μιλιέτ’ (18/5) : ‘Οι κώδικες Σότσι’ –στα θέματα ρωσο-τουρκικής συνεργασίας στη Μαύρη Θάλασσα, το Ναγκόρνο Καραμπάχ, την ενέργεια.

12.211 χωριά με αλλαγμένα ονόματα. Δηλαδή, σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστημίου Φίρατ, Χαρούν Τουντσέλ, που έχει εκπονήσει σχετική μελέτη, ‘στην Τουρκία, από το 1940 ως σήμερα έχει αλλαχτεί το όνομα του 35% των χωριών’. Το ζήτημα αυτό πορβλήθηκε μετά τη σφαγή στο χωριό Μπιλγκέ του Μάρντιν, που το παλιό κουρδικό του όνομα ήταν Ζαγκίρντ... Ο Τούρκος ΥΠΕΣ Μπεσίρ Ατάλαϊ δήλωσε ότι τα ονόματα των χωριών θα μπορούσαν να ξαναλλαχτούν αν υπέβαλαν σχετκή αίτηση οι τοπικοί άρχοντες. Σύμφωνα με τον Τουντσέλ ο αριθμός των αλλαγμένων ονομάτων, χωριών και άλλων γεωγραφικών περιοχών και τοπωνυμίων στην Τουρκία, ανέρχεται συνολικά σε 28.000.

Το Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης ετοιμάζεται να προβεί σε μια μεγάλη κενοτομία και να θεσπίσει Δείκτη Ισλαμικών Εταιριών, δείκτη δηλαδή στον οποίο θα συμμετέχουν εταιρίες που λειτουργούν με βάση τους κανόνες του ισλαμικού δικαίου. Στόχος είναι να προσελκυστεί μέρος των πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που είναι κατατεθημένα στους Ισλαμικούς Δείκτες διαφόρων δυτικών Χρηματιστηρίων. Ο Πρόεδρος του Χρηματιστηρίου Κωνσταντινούπολης Χουσείν Ερκάν, δήλωσε ότι έχουν κάνει στις σχετικές ενέργειες και θα είναι σύντομα έτοιμοι να δεχθούν ισλαμικά κεφάλαια.