Το Κυπριακό Κέντρο Μελετών (ΚΥ.ΚΕ.Μ.) διοργάνωσε πριν ένα μήνα στη Λευκωσία, Ημερίδα με τίτλο «Ζητήματα Ασφαλείας στο Γεωπολιτικό Περιβάλλον της Κύπρου». Στη συνέχεια προβάλλονται ορισμένα σημεία από ομιλίες της διοργάνωσης, λόγω του ενδιαφέροντος για τον προβληματισμό που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται για τις ραγδαίες μεταβολές σε γεωπολιτικό - γεωστρατηγικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο, και για το πώς αυτές επηρεάζουν μακροπρόθεσμα το Κυπριακό πρόβλημα.
→ Ο Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Κεμπέκ του Καναδά, Στέφανος Κωνσταντινίδης, στην ομιλία του με θέμα «Παράμετροι της Αμερικανικής Εξωτερικής Πολιτικής στη Μέση Ανατολή που επηρεάζουν την Κύπρο», ανέφερε ότι η υποστήριξη εκ μέρους των ΗΠΑ της ανάδειξης Ισραήλ και Τουρκίας σε βασικούς τους εταίρους και σε περιφερειακές δυνάμεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή αποτελεί για την Ελλάδα και την Κύπρο πρόβλημα όταν θίγει εθνικά μας συμφέροντα, φέροντας ως παράδειγμα την αμέριστη υποστήριξη των τούρκο - κυπριακών θέσεων και η συμπερίληψή τους στο κείμενο του σχεδίου Ανάν το 2004. υποστήριξε ότι η ελληνική και η κυπριακή Κυβέρνηση μπορούν να αντιδράσουν, ‘εξισορροπώντας’ την αμερικανική κυριαρχία στην περιοχή (λ.χ. εκτίμησε ότι έγιναν σωστά βήματα από την Κυβέρνηση Κ. Καραμανλή με ‘ανοίγματα’ προς Ρωσία και Κίνα) και με τη διεύρυνση της αντίληψής μας στη διεθνή σκηνή. Τόνισε ότι μία σωστή στρατηγική Ελλάδας και Κύπρου θα πρέπει να δίνει το μήνυμα στις ΗΠΑ ότι δεν είμαστε ‘δεδομένοι’ και η στάση μας στο Κυπριακό και έναντι της Τουρκίας να μην ‘εξαρτώνται’ από την αντίστοιχη αμερικανική. Γενικά, ανέφερε, χρειάζεται η αξιοποίηση όλων των μέσων, π.χ. του ελληνικού λόμπυ στις ΗΠΑ ή της ευρωπαϊκής μας συμμετοχής ως μοχλού προώθησης των εθνικών συμφερόντων και η χάραξη μίας μακροπρόθεσμης στρατηγικής, με ψυχρή λογική και όχι συναισθηματισμούς.
→ Ο διευθυντής του ΚΥ.ΚΕ.Μ., Χρήστος Ιακώβου, στην παρέμβασή του με θέμα «Ασύμμετρη Ανάπτυξη και Ασύμμετρες Απειλές στο Γεωστρατηγικό Περιβάλλον της Κύπρου: Δημογραφική Έκρηξη και Γεωπολιτική των Υδάτων», ανέπτυξε ένα ιδιαίτερα επίκαιρο, πολυσύνθετο σκηνικό που διαμορφώνεται στον περιβάλλοντα χώρο της Κύπρου. Όπως είπε, πρώτος ο Βρετανός μελετητής Thomas Robert Malthus ανέπτυξε στο δοκίμιό του «An Essay on the Principle of Population» (1798) τη θεωρία ότι η ασύμμετρη ανάπτυξη τροφίμων και πρώτων υλών αντιδιαστέλλεται με τη γεωμετρική ανάπτυξη του ανθρώπινου πληθυσμού στον πλανήτη, με αποτέλεσμα ο υπερπληθυσμός να οδηγεί στην εξάντληση των φυσικών πόρων, αυτή με τη σειρά της σε συνθήκες πολιτικοκοινωνικών αναταραχών και αυτές κατόπιν στη δημιουργία μεταναστευτικών κυμάτων. Η θεωρία του, με την εισαγωγή νέων όρων όπως ‘ζωτικός χώρος’, ‘ανταγωνισμός επιβίωσης’ και ‘προσπάθειας επιβολής κυριαρχίας και ελέγχου ζωτικού χώρου’, είχε τεράστια επίδραση στην πολιτική οικονομία και τη δημογραφία και σήμερα επιβεβαιώνεται.
Συνεχίζοντας, ανέφερε ότι η Κύπρος συνιστά ‘γεωπολιτική μειονότητα’ μέσα σε μία πλειοψηφία μουσουλμάνων στην ευρύτερη περιοχή που ανήκει. Μόνο πάνω στη νήσο, προς το παρόν, αποτελεί τοπική πλειοψηφία ο ελληνικός πληθυσμός. Αν το 1980 οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού, κατά το α΄ μισό του 21ου αιώνα θα αγγίξουν το 31-32% του παγκόσμιου πληθυσμού, και μάλιστα από αυτούς η πλειονότητα διαβιεί στη Μέση Ανατολή. Το 2025 ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να εκτιναχθεί στα 9,3 δις. Ο ομιλητής εκτίμησε ότι διαμορφώνεται ένα επικίνδυνο από γεωστρατηγικής άποψης παγκόσμιο σκηνικό, λόγω της δημογραφικής έκρηξης και της συσσώρευσης φτώχειας στο νότιο ημισφαίριο από τη μια και της μείωσης του πληθυσμού και της συσσώρευσης πλούτου στο βόρειο ημισφαίριο από την άλλη. Ενδεικτικά, ανέφερε, το 2000 η Βόρεια Μεσόγειος διέθετε 205 εκατ. κατοίκους σε αντιδιαστολή με τη Νότια Μεσόγειο (εκτεινόμενη από Τουρκία μέχρι Μαρόκο) που ανερχόταν σε 246 εκατ. κατοίκους. Το 2025 η Βόρεια Μεσόγειος υπολογίζεται να έχει μόλις 204 εκατ. κατοίκους, ενώ η Ν. Μεσόγειος θα εκτοξευθεί στα 478 εκατ. κατοίκους. Επίσης, η Τουρκία από τα 74.960.000 άτομα το 2008, αναμένεται να ανέλθει το 2025 σε 96 με 103.000.000. Ερώτημα παραμένει τι ρόλο θα παίξει ο κουρδικός πληθυσμός, καθώς η δημογραφική έκρηξη στη χώρα συντελείται κυρίως στις ΝΑ περιοχές που διαθέτουν μεγάλες κουρδικές πλειοψηφίες.
Η ασύμμετρη δημογραφική ανάπτυξη στον κόσμο εγείρει πλείστα ζητήματα σε μακροστρατηγικό επίπεδο, όπως τη διασπορά της πολιτικής συνείδησης, τη διασπορά της τεχνολογίας και την αντιπαράθεση για φυσικούς πόρους, κυρίως το πετρέλαιο και το νερό. Η διαχείριση των υδάτων ίσως να προκαλέσει αλυσίδα πολέμων στα μέσα του 21ου αιώνα. Ο κ. Ιακώβου πρόσθεσε πως δεν υπάρχει διεθνής συνθήκη μέχρι τώρα για την κατανομή των υδάτων, ιδίως για τους διασυνοριακούς ποταμούς. Τέσσερα δόγματα εφαρμόζονται στην ευρύτερη περιοχή, με 3 κύρια υδάτινα αποθέματα (την κοιλάδα Τίγρη και Ευφράτη, την κοιλάδα του Νείλου και την κοιλάδα του ποταμού Ιορδάνη και παραπλήσιων): α) αυτό της απόλυτης κυριαρχίας επί του ποταμού (που εφαρμόζει η Τουρκία), β) αυτό της ακεραιότητας του ποταμού (που εφαρμόζει η Αίγυπτος, από την οποία απλά διέρχεται και δεν εκπηγάζει ο Νείλος), γ) αυτό της συγκυριαρχίας ή κοινής ιδιοκτησίας (εφαρμόζεται από Συρία-Ιράκ για τον Ευφράτη) και δ) αυτό της δίκαιης χρήσης του νερού, που επιχειρεί να προωθήσει ο ΟΗΕ με την υπογραφή διεθνούς συνθήκης. Η Τουρκία πέτυχε με την υλοποίηση του αναπτυξιακού προγράμματος ΝΑ Τουρκίας να δεσμεύσει τη ροή των υδάτων σε βάρος της Συρίας και του Ιράκ, που τελούν πλέον σε ‘υδροπολιτική αιχμαλωσία’, και να μετατραπεί σε κύριο εξαγωγέα τροφίμων στη Μ. Ανατολή.
Η Μέση Ανατολή βιώνει σήμερα την υπέρ -συσσώρευση πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα, την εξάντληση φυσικών πόρων, τη δημιουργία πολιτικοκοινωνικής αστάθειας και τη μετανάστευση. Η Κύπρος έχει να αντιμετωπίσει στις επόμενες δεκαετίες αυτό το οξύ πρόβλημα που την αφορά άμεσα. Η ρευστότητα, η αστάθεια και η αβεβαιότητα που χαρακτηρίζουν το γεωπολιτικό περιβάλλον της νήσου μπορούν να αντιμετωπισθούν μόνο με τη συμμετοχή της Κύπρου σε οργανισμούς, όπως η Ε.Ε. (βλ. πρόγραμμα FRONTEX για έλεγχο λαθρομετανάστευσης), και σχηματισμούς, όπως ο «Συνεταιρισμός για την Ειρήνη». Ο ομιλητής υποστήριξε ότι με το οξύ πρόβλημα της ευρύτερης περιοχής συνδέονται και οι πτυχές του Κυπριακού. Ενδεικτικά, είναι περισσότερο από αναγκαία η διατήρηση ενόπλων δυνάμεων (μικτών) μετά από επίλυση του Κυπριακού.
→ Η επιστημονική συνεργάτης του ΚΥ.ΚΕ.Μ., Ελένη Τζιωρτζή, στην ομιλία της με θέμα «Η Ενεργειακή Στρατηγική της Τουρκίας: Προεκτάσεις για την Ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου» ανέλυσε τις γεωστρατηγικές φιλοδοξίες της γειτονικής χώρας, μέσω της ανάπτυξης της ‘διπλωματίας των αγωγών’, που εκτίμησε ότι της έχει αποφέρει σημαντικές ως τώρα επιτυχίες και έχει δρομολογήσει την επιτυχία του στόχου της να καταστεί βασικός ‘ενεργειακός διάδρομος’ στον κόσμο. Οι ΗΠΑ έχουν ‘επενδύσει’ σε αυτό το ρόλο της Τουρκίας, ώστε να ‘απεξαρτηθούν’ από τον Περσικό Κόλπο. Επιπλέον, η Τουρκία πετυχαίνει με αυτή την ανάδειξη στον ενεργειακό τομέα εκτός από τα πολιτικά οφέλη και την εξασφάλιση των δικών της ενεργειακών αναγκών (τα ισχνά ενεργειακά της αποθέματα καλύπτουν μόλις το 13% των αναγκών της), την ενίσχυση της εύθραυστης οικονομίας της και την αντοχή της σε πετρελαϊκές κ.ά. κρίσεις. Η αυτοπροβολή της ως ‘ενεργειακού δακτυλίου’ και ‘μεσολαβητή’ μεταξύ Δύσης και Ασίας έχει επιτυχία και επιφέρει σταδιακά την αποδυνάμωση όλων των άλλων ενεργειακών οδών που λήγουν στη Μεσόγειο. Η ίδια επιδιώκει σταθερά καλές σχέσεις με κράτη όπως το Αζερμπαϊτζάν, στο πλαίσιο του ‘ανοίγματος’ στις αγορές της Κεντρικής Ασίας, σε μία μορφή αναβίωσης του αρχαίου ‘δρόμου του μεταξιού’.
Είναι γεγονός ότι ο άξονας που σχηματίζεται από ΗΠΑ-Τουρκία-Ισραήλ-Γεωργία-Αζερμπαϊτζάν αποδυναμώνει όλους τους άλλους, όπως Ιράν, Ιράκ κλπ. Η κινητικότητα που επιδεικνύει τελευταία η Τουρκία για την υπογραφή όσο το δυνατόν περισσότερων συμβολαίων για αγωγούς φυσικού αερίου (βλ. αγωγός Nabucco από Κασπία προς Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία και Αυστρία με παράκαμψη Ρωσίας, συμφωνία Ρωσίας-Άγκυρας και συμφωνία Κατάρ-Άγκυρας) οδηγούν στην αποδυνάμωση της Κύπρου. Τον Αύγουστο του ’09 υπεγράφη η συμφωνία με τη Ρωσία για τον αγωγό Southstream και επίκειται επίσης διμερής συμφωνία με τη Ρωσία για μεταφορά φυσικού αερίου προς το Ισραήλ. Το λιμάνι Τζεϋχάν έναντι της χερσονήσου της Καρπασίας καθίσταται το κύριο σημείο κατάληξης των αγωγών μέσω Τουρκίας.
Κυπριακό: Τίθεται το ερώτημα τι θα γίνει αν βρεθούν πλούσια κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Κύπρου, εύρημα που θα επανέφερε στο προσκήνιο οδούς όπως αυτή Λιβάνου-Συρίας-Αιγύπτου και θα αποδυνάμωνε την κατάληξη αγωγών στο Τζεϋχάν. Φυσικά, η Τουρκία επ’ ουδενί επιθυμεί κάτι τέτοιο και ήδη προειδοποιεί με θερμά επεισόδια.
Κουρδικό: Επίσης, η ανάδειξή της σε ισχυρό γεωπολιτικό παίχτη τής προσφέρει τη δυνατότητα να απαιτήσει σημαντικά κέρδη για να μην αποκλειστεί από τα κοιτάσματα σε Κιρκούκ και Μοσούλη σε περίπτωση ανεξάρτητου Κουρδιστάν.
Σχέσεις με Ε.Ε.: Η Τουρκία αναδεικνύει το προφίλ της γεφυροποιού χώρας μεταξύ Ε.Ε. και ισλαμικού κόσμου. Στις τουρκικές φιλοδοξίες και στρατηγική μπορεί να αντιπαρατεθεί μόνο μία μακροπρόθεσμη, συγκροτημένη στρατηγική από Ελλάδα και Κύπρο, κατέληξε η κ.Τζιωρτζή.
